Frank Oceans 'Endless' en de hoge artistieke ambities van visuele albums (2025)

door Ian Benson

Ragnar Kjartansson werd geboren in Reykjavik en ging naar de IJslandse Academie voor de Kunsten waar hij studeerde om schilder te worden voordat hij overstapte naar performancekunst. Hij was gefascineerd door het alledaagse, en begon stukken op te voeren waarbij hij één zin steeds opnieuw zong of twee dagen doorbracht alseen plein-air schilder. Zijn werk richtte zich altijd op herhaling, en hij nam de tijd, testte de grenzen van uithoudingsvermogen voor zichzelf en de kijker. Zijn meesterwerk is zijn video-installatie uit 2012 getiteldThe Visitors. Genoemd naar het laatste ABBA-album, bestaat het werk uit negen schermen waarop een verscheidenheid aan artiesten en muzikanten samenkomt om een uur lang durend lied te spelen, gebaseerd op een gedicht geschreven door Kjartansson’s ex-vrouw tijdens hun scheiding. Ze bevinden zich in een oud herenhuis in upstate New York, elk in verschillende kamers, elke kamer heeft zijn eigen scherm. Er is Kjartansson die in een ligbad akoestische gitaar speelt, een drummer in de keuken, een gitarist in een slaapkamer waar een vrouw lijkt te slapen, een cellist in een andere slaapkamer, een pianist in een eetkamer, enzovoort. Boven elk scherm is een luidspreker geplaatst die de audio afspeelt die in die kamer is opgenomen, dus de balans van stemmen en instrumenten verandert terwijl je rondloopt. Deze opzet helpt de omgeving waarin de video is opgenomen na te bootsen, zodat zelfs de eenvoudige handeling van bewegen om interactie te hebben met de afzonderlijke stukken een gevoel van actieve deelname creëert.

Het lied zelf is vrij onopvallend, hoewel bewonderenswaardig, en voelt aan als een bijzonder lang Sigur Rós-nummer (wat logisch is aangezien een voormalig lid een van de muzikanten is), met andere algemene indie-invloeden erin verweven. Maar de triomf ervan komt voort uit de combinatie van dit lied en de beelden. Op de een of andere manier doen deze onopvallende beelden en dit afgeleide lied verlangen en liefde uitstralen, en de gehele uitvoering in zijn briljante eenvoud wordt een portret van de kracht van nostalgie. Toen ik het werk in Cleveland in 2015 zag, was ik overweldigd en ik dacht er wekenlang aan terug, neuriede een stukje van de melodie terwijl ik de artiesten voor me zag die samenkomen in één kamer aan het einde.

Ik dacht er vorige week weer aan toen ik voor het eerst naar Frank Ocean’s recente visuele albumEndlesskeek.

Visuele albums zijn echt niets nieuws. Weet je nog, op een gegeven moment waren we allemaal geobsedeerd doorTrapped in the Closeten de Beatles maakten van heel wat van hun albums films. Kanye deed zelfs mee toen hij deRunawaykortfilm uitbracht,die grotendeels werd begroet met een koor van verwarring. En toen bracht BeyoncéBeyoncéuit, dat werd bestempeld als een “visueel album,” een term die we nog steeds proberen te ontleden, maar de nadruk lag stevig op het verrassingsaspect ervan, en de beelden speelden een ondergeschikte rol. Toen volgde ze het op metLemonade, dat erin slaagde om genomineerd te worden voor een Emmy als special en bij de MTV VMA’s als muziekvideo’s. En nu heeft OceanEndlessuitgebracht, een ander visueel album waarbij de nadruk stevig ligt op de muzikale helft van de vergelijking.

Het definiëren van het verschil tussen een muziekvideo en een “visueel album” blijft een grijs gebied. Justin Bieber kan een muziekvideo uitbrengen voor elk nummer van zijn album,Purpose,maar ze missen een samenhangende visie die ze onderscheidt van een visueel album. Muziekvideo’s kregen een nieuw leven met de opkomst van YouTube, en wat simpel begon als een voortzetting van de MTV-praktijken veranderde langzaam toen het potentieel van het internet werd ontsloten. Dit weerspiegelde de opkomst van video-art in de hedendaagse kunstscène, waar toegang tot geavanceerdere technologie een boom in het medium veroorzaakte. Terwijl eerdere decennia gekenmerkt werden door kunstenaars die de grenzen van film opzochten, maakten digitale formaten projecten mogelijk die eerder onmogelijk leken. Sites zoals Vimeo kwamen op als een ruimte voor video-art. Samenwerkingen tussen kunstenaars en muzikanten werden onvermijdelijk in deze verkenning van video-art, wat leidde totbekende koppelingen zoals Jay Z en Marina Abramović voor “Picasso Baby.” Kjartansson werkte zelfs samen met de National voor een zes uur durende versie van hun nummer “Sorrow” in MOMA PS1 die later op vinyl werd uitgebracht. Beide uitvoeringen rekten een enkel nummer tot het breekpunt in de naam van kunst, elk op hun eigen manier teruggreep op de vroege YouTube-experimenten die aantoonden dat er nog steeds een publiek was voor muziekvideo’s en uitvoeringen die kunstzinniger aanvoelden dan de standaard.

In dat opzicht biedtEndlesseen completer beeld van Frank Ocean als artiest dan zelfs de beste nummers opBlondekunnen. Ongeacht wanneer of hoe jeBlondevoor het eerst hoorde, het werd op de een of andere manier gevormd door de omgeving en de beelden. Ik hoorde het vanuit een autoradio bij een hut in nowhere Ohio waar ik met een paar vrienden was toen we zagen dat het was uitgebracht. We sloten het aan, openden de deuren en zaten rond een vuur, nauwelijks pratend terwijl we ons lieten meevoeren door de muziek. Ik nam in wat ik hoorde en projecteerde het op de omgeving om me heen, ver voorbij elke controle die Ocean kon uitoefenen.

Endlessis anders. Als je het volledig hebt ervaren, heb je geluisterd naar de half-afgewerkte fragmenten waarover Ocean’s stem zweeft terwijl hij een trap bouwt die uiteindelijk nergens toe leidt. Je volgt hem op deze reis die hij regisseert, waarbij je de nummers ervaart in de setting die hij voor ogen had. De beelden zijn eenvoudig, een zwart-wit, breedbeeldverslag van Ocean in een werkruimte. De camera staat meestal op afstand en het contrast is zo hoog dat hij vaak een silhouet wordt op de achtergrond. Af en toe wordt Ocean vergezeld door een andere versie van zichzelf, werkend aan andere taken.Endlessheeft een paar close-ups, maar ze zijn altijd nog steeds vaag, zodat alles afstandelijk aanvoelt op een emotioneel gereserveerde manier, zoals de gevoelens die worden gecreëerd in de framing van de shots inThe Visitorsdie opzettelijk de indeling van het huis belemmeren. Zowel Kjartansson als Ocean willen dat we dicht bij hen voelen terwijl we op een afstand worden gehouden.

KijkEndless hier.

Onze taal zal altijd ontoereikend zijn als het gaat om het volledig oproepen van sfeer en stemming. Visuele albums zijn dan een poging om die barrière te doorbreken, zodat een artiest oblique teksten en gefragmenteerde instrumentatie kan koppelen aan beelden die hun wil volledig aan de kijker opleggen.Endlessis misschien moeilijk, maar dat is expres. Het maakt niet uit dat hij een trap bouwt of dat hij die nooit volledig beklimt, wat telt is dat dit is hoe Ocean zijn muziek besloot te presenteren. Het gebrek aan een dynamisch verhaal vermindert het album niet, in plaats daarvan biedt het langzame ontvouwen van het project een perfecte focus voor muziek die, net zoals de trap, nog steeds als een werk in uitvoering voelt. Samen vormen ze echter iets dat completer aanvoelt. Het muzikale aspect mag dan worden opgedeeld in wat we herkennen als ‘nummers’, maar er is nog steeds het gevoel dat Ocean, net als Kjartansson, kijkt hoe lang we dit tempo kunnen volhouden.Endless, net zoalsThe Visitorsvoor het, vraagt ons tijd met het door te brengen.

Uiteindelijk tonen beide projecten ook de essentiële harmonie tussen de twee helften van de visuele album-aanduiding. Kjartansson bracht het nummer dat werd uitgevoerd inThe Visitorseerder dit jaar uit alsThe Visitors Soundtrack,waarbij het nummer werd teruggebracht tot 27 minuten door de uitgebreide a capella sing-along die de uitvoering opent en sluit te verwijderen. Op zichzelf staand is het perfect acceptabel voor degenen die de installatie hebben gezien, het roept de herinneringen op aan de donkere kamers waarin het voor het eerst werd ervaren. Maar voor een vreemde wordt de kracht en impact weggenomen en lijdt de soundtrack omdat deze wordt verwijderd van de visuele componenten. Plots maakte hijThe Visitorsover de muziek, terwijl het daar nooit alleen om ging.Endlessleeft van de ademruimte en sfeer gecreëerd door de combinatie van beeld en geluid, net zoalsThe Visitorsdat deed in zijn oorspronkelijke presentatie.

Een deel van dit verlangen om te scheiden komt voort uit onze eigen onderscheidingen, die werken in het nadeel van de kunstenaars. Kjartansson wordt in de eerste plaats gezien als een visueel kunstenaar, dus de muziek is altijd bijkomstig. Ocean daarentegen is een muzikant, dus ondanks dat hijEndlessregisseerde, draaiden de eerste reacties allemaal om de nieuwe muziek van Frank Ocean die opzettelijk uitdagend werd gepresenteerd, in plaats van de visuele en auditieve ervaring die het eigenlijk is. Het verschil tussen wat Kjartansson en Ocean creëerden is simpelweg semantiek, een mislukking geboren uit onze taal die ons begrip vormt. Kjartansson zou een kunstenaar kunnen zijn die muziek maakte bij zijn video en Ocean zou een muzikant kunnen zijn die een video maakte bij zijn muziek, maar beiden kozen ervoor om deze componenten tegelijkertijd te presenteren. Voor de ware ervaring die Kjartansson en Ocean voor ogen hadden,is er geen scheiding van deze helften, alleen het geheel waar we van kunnen genieten.